Η Λάγκα βρίσκεται στο ΝΑ άκρο του Ν. Καστοριάς.
Σχεδόν έρημο
το χωριό σήμερα, υπήρξε ζωντανός τόπος και σημαντικό κέντρο λήψης αποφάσεων και
εξελίξεων της ευρύτερης περιοχής. Αμιγώς Έλληνες οι κάτοικοί της, με παρουσία
που χάνεται στους αιώνες, όπως καταμαρτυρούν τόσο τα ευρήματα όσο και τα γραπτά
κείμενα από την εποχή των σταυροφοριών ακόμα. Και ακόμα πιο πίσω. Οι άνθρωποί
της φιλειρηνικοί και φιλήσυχοι. Οι παλιές γενιές ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι στην
άγονη γη, και οι νέες φώτισαν με τη λάμψη του μυαλού τους τις σκοτεινές εποχές
της πατρίδας. Όμως και πατριώτες με ιδιαίτερη ευαισθησία στα ιδανικά, με έντονο
το συναίσθημα της εθνικής υπερηφάνειας και υπέρμετρη αγάπη για την ελευθερία,
δε μπορούσαν να ανεχτούν κανέναν κατακτητή. Διέπρεψε η Λάγκα στο Μακεδονικό
Αγώνα ως κέντρο επιχειρήσων, αλλά και
στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που έμεινε γνωστή ως Ελεύθερη Ελλάδα. Οι εχθροί δεν
μπορούσαν να πατήσουν στη Λάγκα. Όμως, το «Θηρίο» όπως αποκαλούσαν τη Ναζιστική
Γερμανία, τους τιμώρησε πολύ σκληρά. Δύο φορές κατάφερε και την έκαψε. Την
δεύτερη ολοκληρωτικά.
Η σπουδαιότητα του τόπου φάνηκε από πολύ νωρίς. Ακόμα από τα
μέσα του Σεπτεμβρίου του 1940, είχαν αρχίσει οι Ιταλικές πτήσεις και επιθέσεις
στη Λάγκα. Η Λάγκα βρίσκεται απέναντι από το Όρος Βίτσι, που υπήρχε Πολεμική
Αεροπορική βάση της Ελλάδας. Στο Δημοτικό Σχολείο της Λάγκας σε μία αίθουσα
λειτουργούσε εγκατεστημένο το Γραφείο Αεράμυνας και μια διμοιρία στρατού, για
να το προστατεύει. Υπήρχε και τηλέφωνο για να επικοινωνούν με τα Κεντρικά της
Καστοριάς. Κάθε απόγευμα ιταλικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν μέσα στο χωριό. Έμπαιναν
στον εναέριο χώρο μέσω Αλβανίας. Η ώρα των επιθέσεων ήταν αυτή που επέστρεφε ο
κόσμος από τις αγροτικές εργασίες στο σπίτι του. Ενώ λοιπόν, βομβαρισμοί
λάβαιναν χώρα σε όλα τα χωριά περιμετρικά προς εκφοβισμό, στη Λάγκα πάντα
βομβάρδιζαν μέσα στο χωριό για να βρουν τον στόχο τους. Είχε ήδη μάθει ο κόσμος
να τρέχει και να κρύβεται μέσα σε σπηλιές και κοιλότητες του εδάφους για να
προστατεύεται από τις βόμβες των Ιταλών και τις εναέριες επιδρομές τους.
Ακόμα από την Ιταλική κατοχή είχαν αρχίσει οι συσπειρώσεις
ανταρτών στη Λάγκα, και μόλις υποχώρησαν οι πρώτοι, εγκαταστάθηκε στο χωριό το
28ο Σύνταγμα της 9ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Από κει και πέρα, έγινε το Υπαρχηγείο
Δ. Μακεδονίας, και Αρχηγείο Γράμμου. Στη Λάγκα υπήρχε το γραφείο στρατολόγησης
του ΕΛΑΣ, και τόπος συγκέντρωσης ανταρτών και ανάληψης όλων των σημαντικών
αποφάσεων. Εκεί υπήρχε και το γραφείο στρατολόγησης του ΕΛΑΣ. Χαρακτηριστική ημέρα
είναι η 1η Μαρτίου 1943, κατά την οποία κυρήχτηκε η «Επανάσταση», δηλαδή η
αντίσταση των Ελλήνων κατά των Γερμανών κατακτητών στη Δυτική Μακεδονία. Μια
τελετή με κάθε επισημότητα έλαβε χώρα στο κέντρο του χωριού, με τους δύο ιερείς
της Λάγκας να ορκίζουν τους αρχηγούς της επανάστασης, και το καθιερωμένο γλέντι
με χορό να επισφραγίσει την σπουδαιότητα της ημέρας. Οι αρχηγοί κάλεσαν τον
κόσμο σε επιστράτευση, και όλοι οι ενήλικες Λαγκιώτες πήγαν να πολεμήσουν για
την πατρίδα. Όπλα είχαν κρυμμένα στα σπίτια, αυτά που άφηνε ο Ελληνικός Στρατός
κατά την αποχώρησή του από την Β. Ήπειρο.
Με όλες τις εχθροπραξίες εκ μέρους των ανταρτών, οι Γερμανοί
αποφάσισαν να καθαρίσουν την περιοχή από τα ταραχοποιά στοιχεία. Η
εκκαθαριστική επιχείρηση λοιπόν ξεκίνησε την 3η Οκτωβρίου 1943, με τη Γερμανική
Φάλαγγα των SS να ξεκινά από την Καστοριά και να περνά από το Άργος Ορεστικό,
με σκοπό να εξοντώσει κάθε υποψία αντίστασης στα χωριά της ΝΔ Καστοριάς. Η
φάλαγγα περιελάμβανε επίσης 400 Ιταλούς και μερικούς κομιτατζήδες. Λόγω της
συνεργασίας των ανταρτών με τους Άγγλους που είχαν παρατηρητές στην περιοχή,
ειδοποιήθηκαν οι κάτοικοι πολύ νωρίς για τον ερχομό των Ναζί και έφυγαν να
προστατευτούν στο βουνό μέσα στο δάσος. Με τους κομιτατζήδες να εκτελούν τις
εντολές των Γερμανών και να βάζουν φωτιά στα σπίτια αφού έκαναν το ανάλογο
πλιάτσικο, το χωριό κάηκε στο σύνολό του στο 70%. Όρθια απόμειναν μόνο τα
σπίτια που ήταν στο δρόμο τους, και που αν τα πυρπολούσαν δε θα μπορούσαν να
περάσουν ανάμεσά τους. Εξ ου και το απομείναν 30%. Οι απώλειες ήταν δύο, του
Αντώνη Ζησόπουλου και του Ιωάννη Σαμαρά, οι οποίοι ήταν υπερήλικες και αδύνατον
να μετακινηθούν. Ο μεν κάηκε στο σπίτι του μέσα, ο δε βρέθηκε δολοφονημένος
στην αυλή του σπιτιού του με δεμένο στη μέση του το οικόσιτο επίσης σκοτωμένο
γουρούνι του. Τότε κάηκε η Εκκλησία και το Δημοτικό Σχολείο του χωριού, λόγω
του ότι υπήρχαν πληροφορίες ότι λειτουργούσαν και ως καταφύγια των ανταρτών,
πράγμα που ίσχυε κατά μεγάλο μέρος.
Πολύ αργά το βράδυ οι κάτοικοι άρχισαν να επιστρέφουν όταν
σιγουρεύτηκαν ότι οι Γερμανοί είχαν φύγει. Ο καπνός τους προειδοποίησε για το
τι είχε συμβεί, πριν αντικρύσουν την καταστροφή. Το αποτέλεσμα ήταν οι
περισσότερες οικογένειες να φιλοξενηθούν σε συγγενείς, καθώς πλησίαζε ο
χειμώνας. Από τα γενήματα που είχαν μισοκαεί έβγαλαν το ψωμί του χειμώνα, πικρό
κι αυτό λόγω των καμένων σπόρων. Βέβαια ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως να
επιδιορθώνουν ή και να χτίζουν από την αρχή τα κατεστραμμένα σπίτια τους. Μόνο
και μόνο για να τα δουν να καταστρεφονται ξανά σε λίγους μήνες, το επόμενο
καλοκαίρι.
Η τελική καταστροφή της Λάγκας επήλθε στα πλαίσια της
επιχείρησης STEINADLER= Χρυσαετός. Η κωδική ονομασία της περιοχής της Λάγκας
ήταν ΧΧΙΙ.
Για την 3η Ιουλίου ορίστηκε η μεγάλης σημασίας λοιπόν για τους
Γερμανούς επιχείρηση. Οι ομάδες είχαν συγκεντρωθεί και περίμεναν την διαταγή
έναρξης. Όμως λόγω καθυστέρησης κυρίως των τμημάτων των SS, αυτή αναβλήθηκε για
την επόμενη μέρα. Μια μέρα ακόμα παράταση ζωής πήρε το χωριό.
Την Τρίτη 4 Ιουλίου 13.35μμ άρχισαν όλα. Ήρθε η διαταγή να
δοθεί το τέλος του χωριού. Και η διαταγή βγήκε από το Αρχηγείο να ακολουθηθεί ο
δρόμος των ανταρτών. Και ξεκίνησε το κακό. Και γράφει το τηλεγράφημα με το
αποτέλεσμα ότι «ο εχθρός, μπροστά από βόρεια ομάδα, μέσα από φτιαγμένα
χαρακώματα επιτέθηκε προς ανατολάς. Η αγωνιστική ομάδα δια της γραμμής Λάγκα
(19 ΝΔ του Άργους Ορεστικού)- Κρύα Νερά
(10 ΟΒΑ από αυτό), Σκαλοχώρι (4 Ο από αυτό)».
Ξεκίνησε η στρατιά από την Καστοριά. Συναντήθηκε με όμοιούς
της και ενισχύθηκε στο Άργος Ορεστικό. Και ερχόμενοι στο Νεστόριο, απόγευμα
πλέον, έμειναν εκεί να εκτελέσουν το ανόσιο έργο τους.
Ας δούμε λοιπόν τι συνέβη εκείνη την ημέρα. Τα παραπάνω
τμήματα στρατού ενώθηκαν με τις 4 ομάδες που έφεραν τα ονόματα του ορίζοντα:
Ομάδα Βορράς (Gruppe Nord), Ομάδα Νότος (Gruppe Sud), Ομάδα Ανατολή (Gruppe
Ost), Ομάδα Δύση (Gruppe West). Πάρα
πολλοί πολεμιστές για ένα τόσο μικρό μέρος. Και φυσικά δεν έλειπαν οι
κομιτατζήδες. Το ύψωμα του Νεστορίου «το 1171», είναι ένα ύψωμα ανάμεσα στο
Νεστόριο και στη Λάγκα. Από εκεί και πιο πίσω, πιο ψηλά, από τον Κόκκινο Βράχο
Νεστορίου έγινε η επίθεση στη Λάγκα. Και στη συνέχεια, επιτέθηκαν με το
στράτευμα και τους κομιτατζήδες. Να μη μείνει πέτρα, πάνω στην πέτρα, να βρουν
τους αντάρτες και να τους εξαφανίσουν, και όποιον βρεθεί στο δρόμο τους.
Ανέβασαν και τους όλμους στα Όντρια. Κι επιτίθονταν σε ό, τι
κινούνταν εκεί μέσα. Κυνηγούσαν κάθε τι ζωντανό, και υπήρχαν πολλοί άμαχοι
κρυμμένοι εκεί. Και από τη Λάγκα, και από τον Βράχο. Να μη μείνει κανείς
ζωντανός.
Επιτελείο 9ης Μεραρχίας ΕΛΑΣ- τοποθέτησε το 28ο Σύνταγμα στη Λάγκα
Και έτσι θα ήταν, αν δεν επενέβαιναν για άλλη μια φορά οι
Βρετανοί με τους μυστικούς πληροφοριοδότες τους, να ενημερώσουν τους αντάρτες,
οι οποίοι με την σειρά τους τον κόσμο, να φύγει γιατί θα γίνει χαλασμός. Και
έφυγαν όλοι. Μόλις είχε ολοκληρωθεί η ανοικοδόμηση του χωριού από την
προηγούμενη επιδρομή, ήρθε η νέα και ολοκληρωτική. Ξανά η διαταγή ήταν:
«Κρύβονται στα υπόγεια! Κάψτε τους, Σκοτώστε τους! Κάψτε τα όλα!». Οι
κομιτατζήδες μπήκαν στα σπίτια, λεηλάτησαν, έκαψαν, κατέστρεψαν. Ευτυχώς δεν
βρήκαν κανέναν στο χωριό.
Και όταν δεν είχε μείνει κάτι να ισοπεδώσουν, πήραν τον
ανήφορο για το Κρυονέρι και από εκεί στα Ιωάννινα γιατί αυτός ήταν ο δρόμος που
θα τους οδηγούσε στην Ήπειρο. Και δεν ξαναφάνηκαν στο χωριό. Το βράδυ στις 4
Ιουλίου είχε κοκκινίσει ο ουρανός.
Πήραν το δρόμο από την Πλακαριά μέσα και έφτασαν το
«’Κόνισμα». Εκεί είχε βρει καταφύγιο η Γεωργία Τούλη. Είχε αργήσει να φύγει από
το χωριό, και την πρόλαβαν εκεί. Ο θάνατός της από τα εχθρικά βόλια ήταν
ακαριαίος. Την βρήκαν αργότερα οι χωριανοί τυλιγμένη σε μια κουβέρτα που είχε
μαζί της για να προφυλαχθεί. Μετά από δύο ή τρεις μέρες την βρήκαν, ακόμα ξαπλωμένη εκεί που είχε προσπαθήσει να
κρυφτεί.
Και συνέχισαν τον δρόμο τους χωρίς να βρουν το παραμικρό
εμπόδιο για το Κρυονέρι, και από εκεί μέσα στα Γούπατα. Εκεί, το βουνό ήταν
γεμάτο από Λαγκιώτες. Κι έφτασαν στο Παλιοκριμίνι κοντά, σε σταβλικές
εγκαταστάσεις Λαγκιωτών, τόσο αθόρυβα και τόσο κοντά, που έπιασαν τον κόσμο την
ώρα που αρμέγαν τα πρόβατα. Ήταν ο Γιάννης Καλύβας με τον Αποστόλη Ριζόπουλο,
και πίσω ήταν ο Ελευθέριος Γεωργίου και ο Θανάσης Παπαδημητρίου. Ο δε
Αλέξανδρος Γεωργίου ήταν πιο πέρα, γιατί μάζευε τα σκορπισμένα γιδοπρόβατα. Οι
Γερμανοί έφτασαν ανενόχλητοι μέχρι το πίσω μέρος της στρούγγας που ήταν ο
Ελευθέριος Γεωργίου και ο Θανάσης Παπαδημητρίου. Ο Αποστόλης Ριζόπουλος
γυρίζοντας το κεφάλι του προς την στρούγγα για να πάρει το επόμενο πρόβατο ν’
αρμέξει είδε τους Γερμανούς στο πίσω μέρος, και λέει στο Γιάννη Καλύβα:
«Γιάννη! Οι Γερμανοί!» Και ξεκίνησαν και οι δύο για να φύγουν και να κρυφτούνε.
Ο μεν Απoστόλης τραυματίστηκε ελαφρά, στάθηκε τυχερός όμως. Όπως έκανε προς τον
κατήφορο, βρήκε μια οξιά κούφια, που τον χωρούσε μέσα ο κορμός, και μπροστά
είχε φύλλα απ’ τις λεγόμενες μπαρμπούτες. Όταν φώναξαν «Αλτ!» ο Γιάννης Καλύβας
δεν γύρισε να παραδοθεί. Κι έτσι τον πυροβόλησαν πισώπλατα. Έπεσε στο ρέμα
μπροστά στον Αποστόλη. Και μπροστά στα μάτια του ο Αποστόλης είδε να ρίχνουν οι
Γερμανοί στο Γιάννη την χαριστική βολή. Έπιασαν και τους άλλους δύο,
αιχμαλώτους. Τον Ελευθέριο Γεωργίου και τον Αθανάσιο Παπαδημητρίου. Λόγω του
περασμένου της ηλικίας, μάλλον, ο Αθανάσιος Παπαδημητρίου, αφέθηκε ελεύθερος.
Τον Ελευθέριο Γεωργίου τον πήραν αιχμάλωτο στη Θεσσαλονίκη στου Παύλου Μελά.
Αντιλαμβανόμενοι οι Λαγκιώτες ότι οι Γερμανοί είχαν φύγει,
κατέβηκαν στο χωριό, για να δουν άλλη μια φορά μπροστά τους τα συντρίμια της
ζωής τους. Και ξανά, άρχισαν αμέσως να χτίζουν το χωριό τους, ζώντας μέσα στα
χαλάσματα, μιας και ήταν καλοκαίρι.
Αιχμάλωτοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης
Αχιλλέας Σπύρου
Παναγιώτης Ριζόπουλος
Περικλής Ριζόπουλος
Αθανάσιος Παπαδημητρίου
Ελευθέριος Γεωργίου
Οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές στο σύνολό τους ήταν οι εξής:
Ιωάννης Καλύβας
Αντώνης Ζησόπουλος
Ιωάννης Σαμαράς
Γεωργία Τούλη
Νικόλαος Καραντίνος
Φώτης Δήμου
Η Λάγκα ξαναχτίστηκε στα θεμέλια του παλαιού χωριού και πέρα
από τις μνήμες, τίποτε άλλο πλέον δε θυμίζει το μαύρο παρελθόν.
Η Λάγκα κυρήχθηκε Μαρτυρικό Χωριό τον Αύγουστο του 2019.
Μαρία Παπαϊωάννου
Ετικέτες Λάγκα, Λαγκιώτες, Μαρία Παπαϊωάννου
