Η μαύρη μέρα της
Λάγκας. Στα μαύρα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής του Β’ Παγκοσμίου
Πολέμου.
Τι να πω για την
τρομερή εκείνη εποχή; Την τρομερή εκείνη ημέρα; Πως να βάλω στο ψυχρό χαρτί τις
σκέψεις και τα γογονότα που έμαθα απο ανθρώπους που κλαίγοντας στα πισω- πίσω
της ζωής τους, τις φοβερές μέρες που έζησαν; Για το μίσος που βίωσαν και που
έπεσε πάνω τους ισοπεδωτικό χωρίς ποτέ να υπάρξει ουσιαστική δικαιολογία; Τι να
αφήσω απ’ έξω και τι να αναφέρω;
Και όμως, ως
υπέρτατο δικαίωμα, καθήκον και υποχρέωσή μου, πρέπει να αποτίσω τον ελάχιστο
φόρο τιμής σ’ όλους αυτούς που υπέφεραν, προσπάθησαν, και ορισμένοι έδωσαν και
την ζωή τους ακόμα, αλλά δεν το ‘βαλαν κάτω και επέζησαν της καταστροφής και σε
πείσμα των καιρών και των εχθρών μεγαλούργησαν στη ζωή τους. Και το βλέπουμε
αυτό μέχρι και σήμερα.
Η Λάγκα, απαρχής
του πολέμου ζούσε συχνές επιδρομές ξένων και Ελλήνων εχθρών. Οι Ιταλοί που
είχαν εγκατασταθεί, με την παραμικρή ευκαιρία κακοποιούσαν ξυλοκοπώντας τους
κατοίκους. Άρπαζαν και εφόδια προς βρώση. Μα οι χειρότεροι ήταν οι ίδιοι οι
Έλληνες. Όμως το σλαβικό στοιχείο. Οι κομιτατζήδες. Επιδρομείς από άλλους
τόπους με συμφέροντα καθόλα ανθελληνικά. Και μίσος για κάθε τι ελληνικό. Χωρίς
καμία αναστολή, τύψη ή δεύτερη σκέψη, παραβίαζαν τις ζωές και τις περιουσίες
των Λαγκιωτών έχοντας την ανοχή των κατακτητών συνεργατών τους. Απογύμνωσαν
τους κατοίκους του χωριού από τα λίγα που είχαν για να θρέψουν και να ζήσουν
τις οικογένειές τους.
Επίταξη
περιουσίας προς βρώσιν των κατακτητών
Αν πάρουμε τα
πράγματα από την αρχή, θα δούμε ότι υπήρξαν βομβαρδισμοί της Λάγκας, επιτάξεις
ζώων για να τραφούν οι κατακτητές, και καοποίηση τους από τους Ιταλούς κυρίως.
Όμως ορισμένα πράγματα συνέβησαν και πιο νωρίς, εκτός περιοχής Λάγκας που
σημάδεψαν για πάντα τους ανθρώπους που τα έζησαν. Ένας άνθρωπος που δεινοπάθησε
ήταν και ο Αχιλλέας Σπύρου. Πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Γερμανούς έξω από τα
Λακκώματα και οδηγήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης- πιθανότατα στο Νταχάου,
όπου και πέρασε 2 δύο πολύ επώδυνα χρόνια. Ήταν όμως από τους τυχερούς, που ενώ
βασανίστηκε, κατόρθωσε να επιζήσει και στο τέλος του πολέμου επέστρεψε στην
οικογένειά του. Με πόδια μαυρισμένα από τα εγκαύματα που προκαλεί ο πάγος,
επειδή τον χειμώνα υποχρεωνόταν να περνούν τη νύχτα σε δεξαμενές με νερό που
πάγωνε. Όμως επέστρεψε. Ευτυχώς.
Αμερικανοί
ελευθερώνουν τους εγκλείστους στο στρατόπεδο Νταχάου
Άλλη περίληψη
σύλληψης ήταν αυτή του Βασίλειου Σεραφείμ με το δηλητήριο στο χέρι. Τον
συνέλαβαν μαζί με τη μητέρα του κρατώντας δηλητήριο που μόλις είχε αγοράσει. Κι
επειδή εργαζόταν σε οικογενειακό φούρνο που παρήγαγε ψωμί που τροφοδοτούσε τους
Ιταλούς, θα κατηγορούνταν άμεσα ότι τους δηλητηριάζει και θα εκτελούνταν επίσης
άμεσα. Καθαρή τύχη τον έσωσε. Έστω.
Ήταν 3 Οκτωβρίου
1943, όταν η μανία του κατακτητή έκαψε για πρώτη φορά τη Λάγκα. Η επιδρομή
άρχισε με αεροπορικές επιθέσεις και ιταλικά αεροπλάνα. Και ενώ μαρτυρίες των
κατοίκων άλλων χωριών που δέχτηκαν παρόμοιες επιθέσεις κάνουν λόγο για
εσκεμμένη αποτυχία του στόχου ώστε να μην καταστρέψουν και σκοτώσουν, στην
περίπτωση της Λάγκας αυτό δεν ισχύει. Αποδείκνυαν πόσο εξαιρετικά εύστοχοι
ήταν.
Επίθεση από
αέρος
Και η συνέχεια
δόθηκε με Γερμανικό Τάγμα που ξεκίνησε από την Καστοριά, πέρασε από το Άργος
Ορεστικό και αποκλειστικά κατευθυνόμενο στη Λάγκα, την έκαψε.
Εκείνη τη μέρα οι
Γερμανοί σκότωσαν πάνω στο βουνό, μέσα στο δάσος τον Ιωάννη Καλύβα. Στην
περιοχή προς το χωριό Κυψέλη που λεγόταν Κάναλα. Πριν φύγουν οι Γερμανοί
στρατοπέδευσαν έξω από το χωριό, προς τον Άι- Κωνσταντίνο. Θυμούνται οι παλιοί
που αφού έφυγαν οι κατακτητές πήγαν και έψαχναν στα σκουπίδια τους να βρουν
κάτι να φάνε. Και πράγματι είχαν βρει απομεινάρια από κονσέρβες ψαριών και
βουυτούσαν το ξερό ψωμί που διέθεταν.
Αυτή η επιδρομή
έφερε για άλλη μια φορά επιδρομή των κομιτατζήδων. Αυτοί όρμησαν μέσα στο χωριό
και το λεηλάτησαν κυριολεκτικά. Λήστεψαν, έκλεψαν ως και μαξιλαροθήκες και
κοστούμια που τα φορούσαν αργότερα επιδεικτικά. Και ό, τι δε μπόρεσαν να πάρουν
μαζί τους, το πυρπόλησαν. Έκαψαν τα πάντα. Νοικοκυριά και αποθήκες. Κοτέτσια
και κουμάσια. Και κυρίως, τότε κάηκε ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου της Λάγκας
και το Δημοτικό Σχολείο του χωριού. Τότε κάηκε μέσα στο σπίτι του ο Αντώνης
Ζησόπουλος (Ντόνας). Ευτυχώς οι κάτοικοι του χωριού αντιλαμβανόμενοι του τι θα
ακολουθούσε έιχαν εγκαταλείψει το χωριό και αποφευχθηκαν τα χειρότερα. Όμως,
όταν επέστρεψαν έφαγαν πικρό ψωμί. Κυριολεκτικά. Περιμάζεψαν ό, τι μπορούσε να
σωθεί από τις καμμένες αποθήκες που ήταν γεμάτες στάρι που κάηκε και μαύρισε.
Έτσι, όταν το άλεσαν και το έψησαν ήταν ένα μαύρο, πικρό ψωμί. Αλλά το έφαγαν.
Κι ενώ πλέον δεν υπήρχε στέγη πάνω από το κεφάλι τους, στην καρδιά του χειμώνα,
έστησαν ξανά το σπιτικό τους και ήλπιζαν σε νέες, καλύτερες μέρες.
Ο απολογισμός της
επίθεσης αυτής είχε όμως και αντίκτυπο στους εχθρούς. Τμήματα της 9ης Μεραρχίας
του ΕΛΑΣ Δυτ. Μακεδονίας, έπειτα από πολύωρη μάχη απέκρουσαν το Γερμανικό Τάγμα
που με πέντε πυροβόλα και άρματα κινήθηκε προς τον τομέα αυτόν και το ανάγκασαν
ν΄ αποσυρθεί με απώλειες 8 νεκρούς και 17 τραυματίες.
Λάφυρα από το
πεδίο της μάχης
Σε εννέα μήνες
όμως ήρθαν τα χειρότερα. Που να το φαντάζονταν! Η επίθεση των Γερμανών είχε
σχεδιαστεί στο πλαίσιο των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων που άφησαν καμένη γη
πίσω τους.
Όμως εδώ πρέπει να
ανοίξουμε μια παρένθεση για να εξηγήσουμε τους λόγους για τους οποίους ένας
τόσο μικρός τόπος γνώρισε τη μισερή μανία του κατακτητή σε ολο της το μεγαλείο.
Η Λάγκα υπήρξε πάντα προπύργιο ελληνισμού και καθαρού πνεύματος.
Χριστιανικής
ηθικής και ελληνικών ιδεωδών. Και τρανή απόδειξη αυτή η περίπτωση που
φιλοξενούσε το Υπαρχηγείο της Εθνικής Αντίστασης της περιοχής Βοΐου. Το
αρχηγείο του Γράμμου. Η ελευθερία αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των
Λαγκιωτών. Δε θα μπορούσε να ήταν αλλιώς. Η Εθνική Αντίσταση του Γράμμου
ξεκινησε από τη Λάγκα. 1 Μαρτίου 1943 είναι μια πολύ σημαδιακή μέρα στην
ιστορία της Λάγκας. Μεγάλο γλέντι έγινε στην πλατεία μπροστά στο Σχολείο.
Ορίστηκε η έναρξη της Επανάστασης, ορκίστηκαν ενώπιον Θεού και ανθρώπων οι
αρχηγοί της και σηκώνοντας το λάβαρο- την ωραιότερη σημαία της κοινότητας
χόρεψαν λεβέντικους χορούς υποσχόμενοι αιώνια πίστη στα ιδανικά την ζωή τους
για την ελευθερία της πατρίδας. Και ξεκίνησαν για να διαδώσουν το χαρμόσυνο
μήνυμα της επερχόμενης ελευθερίας και σ’ αλλους τόπους.
Δημήτριος
Ζυγούρας (καπετάν Παλαιολόγος, ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ)
«Η Λάγκα έιναι ένα
μικρό, ορεινό χωριό, σε μια ωραία τοποθεσία του Γράμμου. εκεί είχε εγκαταστήσει
την έδρα της η διοίκηση του 28ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ και από εκεί
οργάνωνε και κατηύθυνε τις επιχειρήσεις των τμημάτων του εναντίον των
κατακτηρών. Οι Γερμανοί κινήθηκαν πολλές φορές προς το χωριό για να
εκδιώξουν από εκεί τους αντάρτες, αλλά πάντοτε επέστρεφαν στην Καστοριά
χωρίς αν έχουν πραγματοποιήσει τον σκοπό τους.»
Πως λοιπόν
να μην τραβήξει πάνω της τα βλέμματα και τα πυρά του εχθρού;
Επιτελείο 9ης
Μεραρχίας ΕΛΑΣ- τοποθέτησε το 28ο Σύνταγμα στη Λάγκα
Συνέντευξη κ.
Γεωργίου Μαστορίδη κατοίκου Βασιλειάδας.
«Την εποχή αυτή
θυμάμαι ότι όταν ήταν οι Γερμανοί εδώ, και τα κομιτάτα, μας κατέσχεσαν τα
σπίτια. Μας πήραν τα ζώα και τα γενήματα. και με ρώτησαν: «Που είναι ο πατέρας
σου;» Ο πατέρας μου ήταν φευγάτος σ’ ένα χωριό της Πτολεμαΐδος το οποίο
λεγότανε Λίγκα. Και με ρώτησαν «που είναι ο μπαμπάς σου». Τους είπα ότι είναι
στη Λίγκα. Όμως, ήτανε και ένα άλλο χωριό το οποίο λεγότανε Λάγκα. Λίγκα-
Λάγκα, εγώ τα μπέρδεψα και μου λένε: «η Λάγκα έιναι ανταρτοκρατούμενη. Πάει να
πει οτι και ο πατέρας σου είναι σήμερα αντάρτης». Και δε με πιστέψανε, και
πήραν τα γενήματα, μας πήραν και τα ζώα, και σηκωθήκανε και φύγανε. Μας κάψανε
και το σπίτι».
Ερώτηση: Πόσων
χρονών ήσασταν τότε, όταν έγινε αυτό;
Απάντηση: Τότε
ήταν το ’43, ήμουνα, 12- 13 χρονών παιδί.
Ερώτηση: Μάλιστα.
Το ότι ήταν ανταρτοκρατούμενη, τι σήμαινε; Τι μπορείτε να πείτε;
Απάντηση:
Ανταρτοκατούμενη ήτανε... η οποία ήτανε η περιοχή αυτή με αντάρτες.
Ερώτηση: Και αυτό
γιατί δε βόλευε τους Γερμανούς;
Απάντηση: Γιατί
ήταν κατακτηταί. Οι Γερμανοί ήταν κατακτηταί.
Ερώτηση: Και οι
αντάρτες; Τι τους έκαναν;
Απάντηση: Οι
αντάρτες... ήθελαν την Ελλάδα. Βγήκαν στο βουνό για να υπερασπιστούν την
Ελλάδα.
Ερώτηση: Μάλιστα.
Εναντίον των κατακτητών, λοιπόν.
Απάντηση: Εναντίον
των κατακτητών. «Ελεύθερη Ελλάδα ήταν η Λάγκα».
Μία ακόμα αδικία
που διεπράχθη ήταν αυτή της σύλληψης και ομηρίας στο στρατόπεδο συγκέντρωσης
Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη των αδελφών Παναγιώτη και Περικλή Ριζοπούλου.
13
μήνες βασανιστηρίων και επιβίωσης κυριολεκτικά σε απάνθρωπο περιβάλλον, όπου τη
μέρα βασανίζονταν και τη νύχτα παρακολουθούσαν τους μεθυσμένους Ναζί να
χορεύουν και να σκυλεύουν τα πτώματα των άτυχων φυλακισμένων. Επεισοδιακή η
δραπέτευσή τους, αλλά τουλάχιστον υπήρξε επιτυχής! Ευτυχώς.
Το στρατόπεδο
συγκέντρωσης Παύλου Μελά στην Θεσσαλονίκη
Επιστρέφοντας
λοιπόν πίσω σε εκείνη την αποφράδα ημέρα της Λάγκας, η εντολή πυρπόλησης του
χωριού για την εξάλειψη του αντάρτικου της Εθνικής Αντίστασης, δόθηκε το πρωί
της Τρίτης, 4 Ιουλίου 1944.
(Στράτος
Δορδανάς, ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΩΝ ΑΘΩΩΝ»
Η επιχέιρηση είχε
ορισθεί για την 3η Ιουλίου, όμως σημειώθηκε καθυστέρηση στην άφιξη των τμημάτων
των SS, ενώ είχαν ήδη συγκεντρωθεί οι ομάδες «Βορράς», «Νότος», «Δύση». Από την
περιοχή της Καστοριάς στρατεύματα της ομάδας «Βορράς» επιτέθηκαν μαζί με
αδιευκρίνιστο αριθμό κομιτατζήδων.
Η ομάδα
"Βορράς"
Πρωί- πρωί ήρθε η
διαταγή να δοθεί το τέλος του χωριού. Και ξεκίνησε το κακό. Η επιχείρηση είχε
κωδικό «Steinadler»= Χρυσαετός. Η κωδική ονομασία της περιοχής της Λάγκας ήταν
ΧΧΙΙ. Και γράφει το τηλεγράφημα με το αποτέλεσμα ότι «ο εχθρός, μπροστά από βόρεια
ομάδα, μέσα από φτιαγμένα χαρακώματα επιτέθηκε προς ανατολάς. Η αγωνιστική
ομάδα δια της γραμμής Λάγκα (19 ΝΔ του Άργους Ορεστικού)- Κρύα Νερά (10 ΟΒΑ από
αυτό), Σκαλοχώρι (4 Ο από αυτό)».
Διάταγμα των SS
εκκαθάρισης της Λάγκας
Αυτόπτης
μάρτυρας της επίθεσης η κ. Αλεξάνδρα Γκίτση κάτοικος Νεστορίου.
«Το ’34 γεννήθηκα.
Το ’44 ήμουν 10 χρονών. Ήμασταν εκεί μόναχα.
Ερώτηση: Εκεί, που
εκεί; Σε ποιο μέρος;
Απάντηση: Απέναντι
απ’ τη Λάγκα ήμασταν εμείς. Στο 1170, που είναι τα χωράφια; Σκορπισμένο ήταν
γύρω- γύρω στα βουνά το χωριό όλο. Ο Κυριακού είχε εκεί καλύβες. Αυτοί πήραν τα
ζώα τους και χάθηκαν. Πήγαν στο Βουνιάσι, μέσα στο ρέμα. Στις οξιές. Νόμισαν
από κει θα προφυλαχτούνε. Απ’ τις οβίδες.
Απάντηση: Και
περνούσαν οι οβίδες από πάνω μας. Γκράου! έσκαζαν στη Λάγκα! Τρεις φορές την
κάψανε και τη Λάγκα, όπως το Νεστόριο. Εμείς, κρυμμένα. Έρχεται η μάνα μας, μας
βρίσκει μόναχα, κρυμμένα εκεί,
- «Τι κάνετε βρε
παιδιά μου;».
- «Να βρε μαμά,
βομβαρδίζουν, τι να κάνουμε».
- « Αχ! παιδάκια
μου, κανεις δεν ενδιαφέρθηκε να σας πάρει».
Πήγαν όλοι κάτω.
Βάζει ένα καρβέλι ψωμί στο σακί και μας παίρνει να πάμε κάτω στο Βουνιάσι. Στο
ρέμα, μέσα στις οξιές. Πάμε, και τους βρήκαμε όλους εκεί. Και Λαγκιώτες ήταν,
κι απ’ όλα τα χωριά. Που να κρυφτούν οι άνθρωποι; Δεν είχε σπηλιές, να παν να
κρυφτούν όπως εδώ, να πάν στη σπηλιά. Οι οβίδες αν έπεφταν, θα τους σκότωναν.
Αλλά είχαν στόχο εκείνη τη μέρα βρε, να τους πάρει η ευχή. Από τον Κόκκινο
Βράχο εδώ, έριχναν με τα κανόνια κι έσκαζαν ακριβώς μέσα στη Λάγκα. Ακριβώς. Τα
κανόνια τότε ήταν αυτά τα εικοσιπενταύλερα. Τα λέγαμε».
Έβαλαν τα
κανόνια όλα μαζί κι είχαν μια ευστοχία εκείνη τη μέρα βρε παιδί μου. Μέσα στη
Λάγκα έπεφταν.
Εκείνη τη μέρα εν
ψυχρώ πυροβόλησαν και σκότωσαν αθώους ανθρώπους του χωριού. Ένας ήταν ο Ιωάννης
Σαμαράς (Ντάιτσες). Υπέργηρος άνθρωπος, δεν πρόλαβε να φύγει και τον βρήκαν
σφαγμένο και δίπλα του έσφαξαν και το γουρούνι του στην αυλή του σπιτιού του.
Και άλλη ήταν η Γεωργία Τούλη ετών 47, που ενώ είχε προσπαθήσει να κρυφτεί, την
πρόλαβαν στο δρόμο βγαίνοντας πλέον από τη Λάγκα προς το Κρυονέρι, και την
πυροβόλησαν. Την βρήκαν αργότερα οι δικοί της τυλιγμένη στην κουβέρτα που είχε
πάρει μαζί της για να προστατευτεί.
Κι ένα ακόμα θύμα
που προστέθηκε στον ατέλειωτο κατάλογο των αδικοχαμενων του πολέμου ήταν και ο
πολεμιστής Νικόλαος Καραντίνος. Έπεσε μαχόμενος σε μάχη στα Γρεβενά, πάντα
είναι ένας γενναίος Λαγκιώτης.
Ευτυχώς που πάντα
πριν κάθε επιδρομή οι αντάρτες ειδοποιούσαν το χωριό για τον επικείμενο κίνδυνο
και όλοι κατέφευγαν στα βουνά. Διαφορετικά θα είχε σημειωθεί ολοκαύτωμα από
πολύ νωρίς. Έβρισκε καταφύγιο ο κόσμος στις εγκαταστάσεις που είχαν για τα ζώα
μέσα στα πυκνά δέντρα του δάσους. Και όταν περνούσε ο κίνδυνος επέστρεφαν για
να αντικρύσουν καμένη γη. Όπως και την τελευταία φορά που κάηκε ολοσχερώς η
Λάγκα, ο κόσμος όταν επέστρεψε και είδε καπνισμένα ερείπια, προσπάθησε να
περισώσει ό, τι μπορούσε και τα μετέφερε στις εγκαταστάσεις τους στο βουνό.
Κάθε οικογένεια είχε τις δικές της. Και πέρασαν πολύ καιρό εκεί. Ώσπου να
αρχίσει πάλι η ανοικοδόμηση του χωριού. Ευτυχώς ήταν καλοκαίρι και μπορούσαν να
καταφύγουν εκεί. Ευτυχώς.
Οι Γερμανοί
φεύγοντας από τη Λάγκα κατευθύνθηκαν στον Πεντάλοφο.
Συνέχιση της
πορείας μετά την καταστροφή. Η αποστολή εξετελέσθη.
Δεν ξαναφάνηκαν
στο χωριό. Οι μνήμες όμως των ανθρώπων είναι ακόμα εκεί, όχι για άλλο λόγο,
παρά για να υπενθυμίζουν ότι το τέρας αυτό που λέγεται πόλεμος γεννάει και
πολλαπλασιάζει κάθετι κακό στον άνθρωπο και τον κάνει να χάνει την φύση του και
κάθε τι καλό που έχει μέσα του. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν, ούτε τους ανθρώπους που
χάθηκαν, που βασανίστηκαν, ούτε και ότι η ελευθερία είναι το υπέρτατο αγαθό.
Όλοι οι αγώνες γι’ αυτήν έχουν γίνει. Και όταν μία μικρή Λάγκα τολμάει να
σηκώσει το ανάστημά της εναντίον του γίγαντα κατακτητή, τότε η ελπίδα δεν έχει
χαθεί! Και κοντά σ’ όλα αυτά, στην ψυχή του ανθρώπου υπάρχει και η συγχώρεση.
Εκεί φαίνεται το μεγαλείο του νου και της καρδιάς.
Ηχητικές
συνεντεύξεις: Αποστόλης
Θεοχάρης, Ζήσης Ζησόπουλος, Δημήτριος Παπαλάμπρος, Δέσποινα Δουβλέτη, Στέφανος
Θεοχάρης, Παναγιώτης Ριζόπουλος Γεωργία Λάγουρη, Ειρήνη Παπαθανασίου, Βασίλειος
Σεραφείμ, Νικόλαος Τούλης, Βασίλειος Τζομπάνος, Μιλτιάδης Γεωργίου
Φωτογραφίες: Bundesarchives, Πηνελόπη Μπλιάγγα
ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΑΝΟΙΞΑΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΥ ΣΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥ ΕΚΜΗΣΤΗΡΕΥΤΗΚΑΤΕ
ΤΙΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΣΑΣ ΩΣΤΕ ΑΥΤΕΣ ΝΑ ΜΗ ΞΕΧΑΣΤΟΥΝ ΠΟΤΕ!
Μαρία Παπαϊωάννου
