Τα Όντρια στην Προϊστορική Περίοδο

Η γεωλογική σύσταση, η δομή των πετρωμάτων και η ύπαρξη απολιθωμάτων και σπηλαίων, προσδίδουν στα Όντρια ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από τη σκοπιά αυτή η αξία τους ξεπερνάει τα ερασιτεχνικά ενδιαφέροντα και απευθύνεται στην επιστημονική έρευνα.

Τα Όντρια από τη Λάγκα

 Σε παροχημένες εποχές, που οι μορφές ζωής του πλανήτη μας περιορίζονταν στο υγρό μόνο στοιχείο, τα Όντρια και όλη μαζί η γύρω περιοχή ήταν αρκετά κάτω από τη θάλασσα. Ήταν ένας θαλασσινός βυθός, όπου τα ποικίλα ασπόνδυλα έμβια όντα (μαλάκια) ζούσαν κατά μυριάδες και με την πάροδο του χρόνου μετέβαλαν μερικά επουσιώδη χαρακτηριστικά σχηματίζοντας διάφορες νέες υποκατηγορίες.



Οι μακρινές όμως αυτές εποχές, ήταν εποχές που ο φλοιός της γης άλλαζε όψη, γιατί οι αναστατώσεις ήταν συχνές και μεγάλες. Οι εξάρσεις των βυθών των θαλασσών και οι υπερπτυχώσεις, τουλάχιστον στον σημερινό Ελλαδικό χώρο, ήταν ένα φαινόμενο περίπου γενικό. Την περίοδο αυτή άλλες περιοχές καταπλακώνονταν, άλλες αναδύονταν και ο χρόνος με τον τρόπο του προετοίμαζε το έδαφος για το ζωικό και φυτικό βασίλειο σε νέες μορφές ζωής, περισσότερες και τελειότερες.



 Σε περιόδους κάτω από παρόμοιες συνθήκες δημιουργήθηκαν τα παλαιογενή και μεσοζωικά στρώματα του Βοΐου όρους και κατά συνέπεια τα απολιθωματοφόρα στρώματα των Οντρίων με τα άπειρα είδη οστράκων, με ένα είδος καρχαρία, που εξέλιπε και με κορμούς δέντρων στις ανατολικές  κατωφέρειες των Καστανοχωρίων.



 Όταν συντελέστηκε η οριστική -οριζόντια περίπου- ανάδυση των Οντρίων, που από βυθό μεταβλήθηκαν σε βουνό, η διαβρωτική επενέργεια του νερού της βροχής στα ασβεστολιθικά πετρώματά του μετέβαλε τη γεωλογική φυσιογνωμία της περιοχής.  Τα κάρστια ή καρστικά φαινόμενα, που βέβαια δε σπανίζουν στον τόπο μας, στα Όντρια είναι πάμπολλα και ποικίλα (υπάρχουν σε μικρότερη έκταση κυρίως στις τοποθεσίες Ντίρμα, Τρύπες και Ντουλότο της Δαμασκηνιάς). Οι άπειρες καρστικές γούρνες κυρίως του τύπου των δολινών, με τις καρστικές διαρροές (καταβόθρες), δηλ. τις οπές προς υπόγειους οχετούς, καθιστούν το βουνό σπάνια περίπτωση του φαινομένου αυτού. Αποτέλεσμα της χημικής και διαβρωτικής ενέργειας του νερού είναι η ύπαρξη πολλών στοών και σπηλαίων, καθώς και πολλών υπόγειων και επίγειων οχετών και αυλάκων. Η παράδοση πως η φλογέρα βρέθηκε από τα Όντρια στο Κεφαλόβρυσο της Θεσσαλίας, ενσαρκώνει την αλήθεια πως το βουνό με τις διάφορες καρστικές μορφές διώχνει τα νερά υπογείως.



 Στα κεφαλάρια ή κεφαλόβρυσα, που τα  νερά τους έρχονται από ψηλότερες γούρνες, δεν ανήκει μόνο το γνωστό Κεφαλόβρυσο, αλλά και τρεις βρύσες της Δαμασκηνιάς (οι δύο Κουδουνόβρυσες και ο Βόμπιλος, που, όταν βρέχει στα Όντρια, το νερό τους βγαίνει θολό και κατεβάζει φύλλα οξιάς).  Κεφαλόβρυσο επίσης είναι και η πηγή του Μητρούση (ψηλότερα από τον Βράχο). Όταν πέρυσι (σ.σ 1979) οι βροχές κράτησαν πολλές ημέρες, οι πηγές άνοιξαν και το νερό πέρασε ορμητικά  από τις αυλές και τους κήπους και παρέσυρε ότι βρήκε μπροστά του. Το ίδιο έγινα και μια φορά πριν από τον μεγάλο πόλεμο.



 Η καρστική περιοχή των Οντρίων με το λαβιρυνθώδες σύστημα μπορεί κάποτε να μας αποκαλύψει τον υπόγειο πλούτο της. Για τη στιγμή είναι ένα μυστήριο που κοιμάται, μα που κάποτε θα μιλήσει...



 Εδώ και χρόνια ανάμεσα στην Όρλια και στον Τεκέ εντοπίστηκαν στρώματα με απολιθωματοφόρα μάρμαρα και άρχισε με επιτυχία η εκμετάλλευσή τους.

Απολιθώματα

στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο

Κοζάνης

  Τα απολιθώματα των Οντρίων και των Καστανοχωρίων, γενικότερα αρχίζουν από τον παλαιοζωικό και φτάνουν ως τον καινοζωικό αιώνα. Τα παλιότερα είναι οι όστριες και τα κοράλλια. Σύμφωνα με τη γνώμη  καθηγητή Παλαιοντολογίας, είναι τα αρχαιότερα της Βαλκανικής χερσονήσου. Οι κώνοι απαντώνται σε μεγάλη ποικιλία και σε βαθμό  που ένας ειδικός να μπορεί να παρακολουθήσει την εξέλιξη του είδους.



 Συλλογές των απολιθωμάτων αυτών, υπάρχουν στα δύο Γεωλογικά και Παλαιοντολογικά μουσεία των πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Στο Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών ν. Κοζάνης καταλαμβάνουν τις προθήκες της πρώτης αίθουσας.



  Τα απολιθώματα αυτά συνοπτικά κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες:

1. Κοιλεντερωτά (εξακοράλλια)


2. Είδη κώνων


3. Μαλάκια γαστερόποδα της ομοιογένειας των τρυπανιδών (τουριτέλες, φλογωτά, διατηρητές και ραβδοφόρα τρύπανα) και της ομοιογένειας των ελικοειδών (έλικες ή κοχλίες)


4. Κάρδια, όστρεα (στρείδια), ακανθωτά και διάφορα άλλα είδη


5. Όστριες


6. Πρωτόζωα ριζόποδα (νομισματόλιθοι ή νουμμουλίτες)


7. Είδη της οικογένειας των μυτιλιδών (μυτίλοι οι εδώδιμοι)


8. Θαλάσσιος καρκίνος της οικογένειας των καρκινιδών


9. Εχινόδερμα (εχίνοι ή αχινοί)


10. Δόντια είδους καρχαρία και


11. Τεμάχια απολιθωμένων κορμών δέντρων

  Αλλά η περιοχή των Οντρίων δεν πρέπει να έμεινε έρημη και κατά τη νεολιθική εποχή. Μια λίθινη αξίνα από τα Καστανοχώρια της ανατολικής πλευράς, είναι μια ένδειξη ζωής νεολιθικών ανθρώπων.





Από το βιβλίο «ΤΑ ΟΝΤΡΙΑ το βουνό μας»

του Άρη Σωτ. Μπακαΐμη