Ολίγη .. από (και προς) Λάγκα

Δεν είναι μόνο το χωριό που μας γοητεύει κάθε φορά που πηγαίνουμε σε αυτό.

Είναι και η διαδρομή μέσα στο πράσινο, η θέα που κόβει ανάσα. 

Μερικές πανέμορφες φωτογραφίες από τη διαδρομή αυτή σας παρουσιάζουμε σήμερα.



Aλλά και κάποιες από το ίδιο το χωριό

Στο βάθος τα Όντρια

Στο βάθος τα Όντρια

Τα Όντρια

Καλώς Ήλθαμε στη Λάγκα

Τα Όντρια από μία είσοδο του σχολείου

Ο Άγιος Νικόλαος με φόντο τα Όντρια

Το κτίριο του Συνδέσμου, όπου και το καφενείο

Εγκαταλελειμμένο σπίτι στη Λάγκα

«Σοκάκι» στον κάτω μαχαλά

Μόνο από τη Λάγκα απολαμβάνει κανείς τη θέα στα Όντρια

Η ''κεντρική'' βρύση και η στάση

Τα Όντρια όπως μόνο από τη Λάγκα φαίνονται

Τα Όντρια στην Προϊστορική Περίοδο

Η γεωλογική σύσταση, η δομή των πετρωμάτων και η ύπαρξη απολιθωμάτων και σπηλαίων, προσδίδουν στα Όντρια ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από τη σκοπιά αυτή η αξία τους ξεπερνάει τα ερασιτεχνικά ενδιαφέροντα και απευθύνεται στην επιστημονική έρευνα.

Τα Όντρια από τη Λάγκα

 Σε παροχημένες εποχές, που οι μορφές ζωής του πλανήτη μας περιορίζονταν στο υγρό μόνο στοιχείο, τα Όντρια και όλη μαζί η γύρω περιοχή ήταν αρκετά κάτω από τη θάλασσα. Ήταν ένας θαλασσινός βυθός, όπου τα ποικίλα ασπόνδυλα έμβια όντα (μαλάκια) ζούσαν κατά μυριάδες και με την πάροδο του χρόνου μετέβαλαν μερικά επουσιώδη χαρακτηριστικά σχηματίζοντας διάφορες νέες υποκατηγορίες.



Οι μακρινές όμως αυτές εποχές, ήταν εποχές που ο φλοιός της γης άλλαζε όψη, γιατί οι αναστατώσεις ήταν συχνές και μεγάλες. Οι εξάρσεις των βυθών των θαλασσών και οι υπερπτυχώσεις, τουλάχιστον στον σημερινό Ελλαδικό χώρο, ήταν ένα φαινόμενο περίπου γενικό. Την περίοδο αυτή άλλες περιοχές καταπλακώνονταν, άλλες αναδύονταν και ο χρόνος με τον τρόπο του προετοίμαζε το έδαφος για το ζωικό και φυτικό βασίλειο σε νέες μορφές ζωής, περισσότερες και τελειότερες.



 Σε περιόδους κάτω από παρόμοιες συνθήκες δημιουργήθηκαν τα παλαιογενή και μεσοζωικά στρώματα του Βοΐου όρους και κατά συνέπεια τα απολιθωματοφόρα στρώματα των Οντρίων με τα άπειρα είδη οστράκων, με ένα είδος καρχαρία, που εξέλιπε και με κορμούς δέντρων στις ανατολικές  κατωφέρειες των Καστανοχωρίων.



 Όταν συντελέστηκε η οριστική -οριζόντια περίπου- ανάδυση των Οντρίων, που από βυθό μεταβλήθηκαν σε βουνό, η διαβρωτική επενέργεια του νερού της βροχής στα ασβεστολιθικά πετρώματά του μετέβαλε τη γεωλογική φυσιογνωμία της περιοχής.  Τα κάρστια ή καρστικά φαινόμενα, που βέβαια δε σπανίζουν στον τόπο μας, στα Όντρια είναι πάμπολλα και ποικίλα (υπάρχουν σε μικρότερη έκταση κυρίως στις τοποθεσίες Ντίρμα, Τρύπες και Ντουλότο της Δαμασκηνιάς). Οι άπειρες καρστικές γούρνες κυρίως του τύπου των δολινών, με τις καρστικές διαρροές (καταβόθρες), δηλ. τις οπές προς υπόγειους οχετούς, καθιστούν το βουνό σπάνια περίπτωση του φαινομένου αυτού. Αποτέλεσμα της χημικής και διαβρωτικής ενέργειας του νερού είναι η ύπαρξη πολλών στοών και σπηλαίων, καθώς και πολλών υπόγειων και επίγειων οχετών και αυλάκων. Η παράδοση πως η φλογέρα βρέθηκε από τα Όντρια στο Κεφαλόβρυσο της Θεσσαλίας, ενσαρκώνει την αλήθεια πως το βουνό με τις διάφορες καρστικές μορφές διώχνει τα νερά υπογείως.



 Στα κεφαλάρια ή κεφαλόβρυσα, που τα  νερά τους έρχονται από ψηλότερες γούρνες, δεν ανήκει μόνο το γνωστό Κεφαλόβρυσο, αλλά και τρεις βρύσες της Δαμασκηνιάς (οι δύο Κουδουνόβρυσες και ο Βόμπιλος, που, όταν βρέχει στα Όντρια, το νερό τους βγαίνει θολό και κατεβάζει φύλλα οξιάς).  Κεφαλόβρυσο επίσης είναι και η πηγή του Μητρούση (ψηλότερα από τον Βράχο). Όταν πέρυσι (σ.σ 1979) οι βροχές κράτησαν πολλές ημέρες, οι πηγές άνοιξαν και το νερό πέρασε ορμητικά  από τις αυλές και τους κήπους και παρέσυρε ότι βρήκε μπροστά του. Το ίδιο έγινα και μια φορά πριν από τον μεγάλο πόλεμο.



 Η καρστική περιοχή των Οντρίων με το λαβιρυνθώδες σύστημα μπορεί κάποτε να μας αποκαλύψει τον υπόγειο πλούτο της. Για τη στιγμή είναι ένα μυστήριο που κοιμάται, μα που κάποτε θα μιλήσει...



 Εδώ και χρόνια ανάμεσα στην Όρλια και στον Τεκέ εντοπίστηκαν στρώματα με απολιθωματοφόρα μάρμαρα και άρχισε με επιτυχία η εκμετάλλευσή τους.

Απολιθώματα

στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο

Κοζάνης

  Τα απολιθώματα των Οντρίων και των Καστανοχωρίων, γενικότερα αρχίζουν από τον παλαιοζωικό και φτάνουν ως τον καινοζωικό αιώνα. Τα παλιότερα είναι οι όστριες και τα κοράλλια. Σύμφωνα με τη γνώμη  καθηγητή Παλαιοντολογίας, είναι τα αρχαιότερα της Βαλκανικής χερσονήσου. Οι κώνοι απαντώνται σε μεγάλη ποικιλία και σε βαθμό  που ένας ειδικός να μπορεί να παρακολουθήσει την εξέλιξη του είδους.



 Συλλογές των απολιθωμάτων αυτών, υπάρχουν στα δύο Γεωλογικά και Παλαιοντολογικά μουσεία των πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Στο Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών ν. Κοζάνης καταλαμβάνουν τις προθήκες της πρώτης αίθουσας.



  Τα απολιθώματα αυτά συνοπτικά κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες:

1. Κοιλεντερωτά (εξακοράλλια)


2. Είδη κώνων


3. Μαλάκια γαστερόποδα της ομοιογένειας των τρυπανιδών (τουριτέλες, φλογωτά, διατηρητές και ραβδοφόρα τρύπανα) και της ομοιογένειας των ελικοειδών (έλικες ή κοχλίες)


4. Κάρδια, όστρεα (στρείδια), ακανθωτά και διάφορα άλλα είδη


5. Όστριες


6. Πρωτόζωα ριζόποδα (νομισματόλιθοι ή νουμμουλίτες)


7. Είδη της οικογένειας των μυτιλιδών (μυτίλοι οι εδώδιμοι)


8. Θαλάσσιος καρκίνος της οικογένειας των καρκινιδών


9. Εχινόδερμα (εχίνοι ή αχινοί)


10. Δόντια είδους καρχαρία και


11. Τεμάχια απολιθωμένων κορμών δέντρων

  Αλλά η περιοχή των Οντρίων δεν πρέπει να έμεινε έρημη και κατά τη νεολιθική εποχή. Μια λίθινη αξίνα από τα Καστανοχώρια της ανατολικής πλευράς, είναι μια ένδειξη ζωής νεολιθικών ανθρώπων.





Από το βιβλίο «ΤΑ ΟΝΤΡΙΑ το βουνό μας»

του Άρη Σωτ. Μπακαΐμη

Όντρια: Στοιχεία σχετικά με την ονομασία τους

Τα Όντρια ανήκουν στον ορεινό όγκο του όρους Βοΐου και έχουν υψόμετρο 1596μ. Χωρίζονται στα Μεγάλα (ή Τρανά) και στα Μικρά Όντρια. 

Τα Όντρια

Τα πρώτα καταλαμβάνουν το νότιο τμήμα του βουνού, τα δεύτερα το βόρειο. Παλαιότερα συνήθιζαν να τα λένε περισσότερο «'Οντρα» (τα) και σπάνια Λιόντρα (τα). Οι τύποι Όντρια (η) και Όδρυα πρέπει να θεωρηθούν λόγιοι, ενώ ο τύπος Όντρας (σε αρσενικό γένος) είναι οπωσδήποτε λανθασμένος. (Το δίψηφο σύμφωνο ντ σ΄όλους τους τύπους, ακόμη και στις παρεμφερείς λέξεις που αναγράφονται παρακάτω, προφέρεται πάντοτε ως D).



Στη ΒΑ επέκταση των Μεγάλων Οντρίων υψώνεται η μακρόστενη και αρκετά επίπεδη ράχη της Όρλιας (υψ. 1354 μ.). Η ονομασία της παλαιότερα συνηθιζόταν σε ουδέτερο γένος (τα Όρλια) και λιγότερο σε θηλυκό (η Όρλια). Κατά την παράδοση, το όνομα οφείλεται σε ουρλιαχτά λύκων. Και στα Γρεβενά μια κορυφή  της Πίνδου ονομάζεται Όρλιακας.



Στο ν. Σερρών Όρλιακο (το) ονομάζονταν παλιότερα το χωριό Στρυμονικό και η γέφυρα τπου αυτοκινητόδρομου Θεσσαλονίκης - Σερρών. Ομώνυμο χωριό υπάρχει και στην περιοχή που διαρρέεται από τον Εριγώνα ποταμό.



Για τους κατοίκους των άλλων περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας ο γεωγραφιός όρος «Όντρια» προσδιορίζει ευρύτερη έκταση και περιλαμβάνει όλα τα γύρω χωριά. Μερικές φορές και όλα τα Καστανοχώρια.

Κοντολογίς, ως χωριά των Οντρίων κατά πρώτο λόγο, χαρακτηρίζονται όσα έχουν εκτάσεις στο βουνό, ή συνορεύουν με αυτό.

Αυτά είναι:

ο Βράχος (π. Σκούμτσικο), η Λάγκα, το Πετροπουλάκι (π. Έζερετς), το Σκιερό (π. οι Λουβράδες).



Τα Όντρια υψώνονται ανάμεσα στους νομούς Καστοριάς και Κοζάνης. Η επικοινωνία ανάμεσα στους κατοίκους των δύο νομών συνεχίζεται χωρίς διακοπή, αν και δεν υπάρχει οδική σύνδεση. Οι ζώνες επαφής είναι κυρίως δύο: η μια στα νότια των Οντρίων μέσω του αυχένα που συνδέει τη Λάγκα και τον Βράχο με τη Ζώνη και η άλλη, βόρεια από τα υψώματα που βρίσκονται στα ενδιάμεσα της Δαμασκηνιάς και του Καστανόφυτου. Το πέρασμα γίνεται και πάνω από το βουνό, αλλά συνήθως αποφεύγεται.



Aπό το βιβλίο «ΤΑ ΟΝΤΡΙΑ το βουνό μας»

του Άρη Σωτ. Μπακαΐμη

Τα Όντρια στους Αρχαίους χρόνους

Τα Όντρια κατά την αρχαιότητα θα πρέπει να έπαιξαν κάποιο ρόλο στις μετακινήσεις και τις συγκρούσεις των φυλών.

Τα διάφορα ευρήματα σε πολύ κοντινές περιοχές πιστοποιούν ότι χαμηλότερα υπήρχαν διάσπαρτοι κτηνοτροφικοί μικροοικισμοί και κώμες. Οι άπειρες αγνύθες -σε σχήμα πυραμίδας από ψημένο πηλό, όπως το κεραμίδι- που τέντωναν το στημόνι στον αργαλειό, δείχνουν, πως ο αυλός των ποιμένων δε σίγησε εδώ πάνω από τα πολύ παλιά χρόνια ίσαμε σήμερα.



  Παράλληλα δεν πρέπει να τα αγνόησε και ο θεός του πολέμου, γιατί αποτελούν φυσικές θέσεις, αξιόλογες για οχυρώσεις και γιατί με τις στρατηγικές διαβάσεις μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των πολεμικών γεγονότων.

Μια χάλκινη αιχμή δόρατος που βρήκαμε χαμηλά, στα ανατολικά αντερίσματα της Όρλιας, δεν εόναι το μόνο πολεμικό είδος που βρέθηκε στην περιοχή. Το τείχος της ακροπόλεως στο ύψωμα «Δραγασιά» -απόληξη των Οντρίων σ΄απόσταση μισής ντουφεκιάς τόπο -είναι απόδειξη πως οι ιστορικοί χρόνοι γυμνοπόδαροι από τις τραχιές κορφές της Ορεστίδας. Τα ξίφη που ανακαλύφτηκαν στη θέση Τσέρος του Πολυκαστάνου, δείχνουν πως οι ορεινές διαβάσεις της περιοχής οπωσδήποτε φυλάγονταν.



 Αυτά και άλλα πολλά αποτελούν ασφαλώς ιστορικά τεκμήρια. Ίσως μάλιστα το μέλλον αποδείξει πως η οχύρωση της Δραγασιάς δεν είναι η μόνη. Μερικές ενδείξεις μπορούν να αποτελέσουν αφετηρία για έρευνα και να αποκαλύψουν άγνωστες πτυχές της ιστορίας στον ορεινό όγκο των Οντρίων. Και μιλώντας για ενδείξεις δεν εννοούμε τους διάσπαρτους σωρούς από πέτρες στα πετροχώραφα του βουνού, που εύκολα μπορούν να εξάψουν τον ευφάνταστο περαστικό, αλλά αποκλειστικά και μόνο τρία σημεία-περάσματα στα Μικρά Όντρια.



  Το πρώτο πέρασμα είναι η απότομη Σκάλα πάνω από τον Βράχο, που στο ψηλότερο σημείο φράζονταν φαίνεται από τείχος.

  Το δεύτερο πέρασμα βρίσκεται στη δυτική άκρη του βουνού, στη θέση «Ούσι» απ όπου αρχίζει η χαράδρα που χωρίζει τα Μικρά απ τα Μεγάλα Όντρια. Όλα πείθουν ότι το άκρο αυτό του βουνού (όχι σ όλο το μήκος του, αλλά μόνο όσο ανήκει στα Μικρά 'Οντρια) ήταν τειχισμένο, γιατί οι πολλοί λιθοσωροί και τα όστρακα ανάμεσα στις πέτρες δεν δικαιολογούν άλλη υπόθεση, παρά πως ένα τείχος σε μήκος μερικών δεκάδων μέτρων καθιστούσε κι από αυτή  τη μεριά απροσπέλαστα τα Μικρά 'Οντρια.

  Τρίτο τείχος πιθανό να υπήρχε σε κοντινή τοποθεσία βόρεια του Κεφαλόβρυσου (μπαίνοντας στα Μικρά Όντρια, μόλις μετά το ρέμα) όπου υπάρχουν ίχνη λιθοδομής (ξερολιθιά) με διαστάσεις 25Χ2 μ. περίπου.



  Με τα παραπάνω στοιχεία καταλαβαίνει κανείς πως τα Μικρά Όντρια ήταν ένας χώρος καταφυγής, ένα είδος ακροπόλεως του Ελληνικού βορρά.



  Αλλά και όπως και νάχουν τα πράγματα για όποιον ανεβαίνει τη Σκάλα, ένα παλιό θραυσμένο κεραμικό, μερικές πέτρες από λιθοδομή, ένα παλαιοζωικό κοχύλι, είναι ένας στοχασμός και μια συγκίνηση, κραδασμοί απαραίτητοι να κρατηθούμε με καρδιά κοντά στον τόπο που μας λίκνισε... στις γενέθλιες ακροτοπιές μας!



Από το βιβλίο «ΤΑ ΟΝΤΡΙΑ το βουνό μας»

του Άρη Σωτ. Μπακαΐμη

Τα Όντρια κατά την Τουρκοκρατία και τον Μακεδονικό Αγώνα

Η Τουρκοκρατία, που για όλο τον Ελληνισμό ήταν η χειρότερη δοκιμασία, στη Δυτική Μακεδονία, κράτησε πολύ περισσότερο.

Ο τόπος μας σκλαβώθηκε πριν πέσει η Πόλη και ελευθερώθηκε μόλις στα 1912.



Παράλληλα δοκιμάστηκε από τους ομαδικούς εξισλαμισμούς, που πρέπει να άρχισαν το 16ο και να συνεχίστηκαν ίσαμε τον 18ο αιώνα.



 Τα χωριά που περιβάλλουν τα Όντρια, ορεινά και άγονα καθώς είναι, είχαν καλύτερη τύχη... κρατήθηκαν και δεν τούρκεψαν. Στα εύφορα όμως, που βρίσκονται χαμηλότερα, οι Τούρκοι επιβλήθηκαν και οι κάτοικοί τους, είτε όλοι είτε μερικοί τούρκεψαν. Μολαταύτα κράτησαν πολλά έθιμα και δοξασίες.

Παράλληλα σεβάστηκαν τα ιερά των προγόνων τους. Χαρακτηριστική η περίπτωση του χωριού  Σιρότσιανη (Λεύκη Βοΐου).  Σ ένα δημοτικό τραγούδι της περιοχής, που αναφέρεται στην απαγωγή της Λευκιώτισσας Γιουβάναινας, τα παιδιά της φέρουν χριστιανικά ονόματα.



 Μωαμεθανικά χωριά, που σε μερικά ήταν Αρβανίτες μπέηδες, υπήρχαν κι απ την άλλη μεριά των Οντρίων, αλλά πιο πέρα από τα Ελληνικά, που βρίσκονται στα ριζά ή στις βόρειες διακλαδώσεις του βουνού.

Όλη αυτή η κατάσταση δείχνει την πίεση, που ασφαλώς δέχτηκε η ορεινή ζώνη γύρω στα Όντρια και αποδεικνύει το σθένος των κατοίκων της να μην αρνηθούν πατρίδα και θρησκεία.



 Η καταδυνάστευση αυτή του Ελληνικού στοιχείου και η διαρκής απειλή δεν ήταν τα μόνα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα των δεινών. Οι αδιάκοπες ληστρικές επιδρομές «αλβανικών στιφών με επικεφαλής διαφόρους μπέηδες, ιδίως μετά τα Ορλωφικά, οπότε πολυπληθή αλβανικά σώματα κατέβαιναν προς Ν. για να καταστείλουν την ανταρσία των Πελοποννησίων«, ήταν ένας ακόμη λόγος, που καθιστούσε τους καιρούς περισσότερο χαλεπούς. «Οι Αλβανοί διέπρατταν καθημερινά κάθε είδους αυθεραισίας και είχαν γίνει ουσιαστικά οι αληθινοί κυρίαρχοι των Ελληνικών χωριών. Είναι η περίοδος της αρβανιτοκρατίας» -Απ. Βακαλόπουλου, Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833.



Πολλές  απ αυτές τις ληστρικές επιδρομές Τουρκαλβανών -ίσως σε μικρότερη έκταση- είχαν συνήθως για στόχο τη Δυτ. Μακεδονία και ιδιαίτερα τις περιοχές δυτικά του Αλιάκμονα. Στα Καστανοχώρια είναι πολύ γνωστή η φράση «άνοιξε η Αυλώνα», που υποδήλωνε πως έλιωσαν τα χιόνια, άνοιξαν οι δρόμοι και θ αρχίσει η κάθοδος των αρβανιτάδων. Οι Αρβανίτες αυτοί, που λυμαίνονταν την περιοχή -κυρίως μετά το 1750-, δεν επέστρεφαν γρήγορα στον τόπο τους. Έχοντας ορμητήρια τα πιο απόκρημνα βουνά, προέβαιναν σε λεηλασίες και φόνους με αφάνταστη σκληρότητα.



 Στην περιοχή των Οντρίων, οι γέροντες ιστορούν πως, μόλις έφταναν οι Αρβανίτες σε χωριό από το οποίο ήθελαν «να πάρουν παράδες», συγκέντρωναν τους κατοίκους χτυπώντας το «τουμπερλέκι» (μικρό τύμπανο). Έπειτα όριζαν το χρηματικό ποσό που ήθελαν. Αν οι κάτοικοι δυστροπούσαν, εφάρμοζαν το μαρτύριο του ξυλοδαρμού. Μαζί τους πάντοτε κουβαλούσαν μια δέσμη δεκανίκια από σκληρό ξύλο.  Μ αυτά χτυπούσαν τους ραγιάδες, στο κορμί, στο κεφάλι, «όπου έφταναν». Αν έσπαζε το ένα, έπαιρναν άλλο...



 Όταν πάλι γευμάτιζαν σ ένα σπίτι, στο τέλος απαιτούσαν το γνωστό «ντις παρασί», δηλ. την αποζημίωση για την φθορά των ... δοντιών τους! (μερικοί μονολογούν ότι το ποσό του «ντις παρασί» ορίζονταν μόλις κάθονταν. Έβαζε ο αρχηγός τους πάνω στο τραπέζι το γιαταγάνι και την πιστόλα και απευθυνόμενος στον νοικοκύρη έλεγε «να βάλεις σε τόση ώρα τόσες λίρες και ν αρχίσουμε, αλλιώς σου παίρνουμε το κεφάλι, το βάζουμε στο τραπέζι και το τρώμε»).



 Την εποχή του Αλή πασά των Ιωαννίνων, που η περιοχή ανήκε στη δικαιοδοσία του, οι πληθυσμοί υποφέρουν τα πάνδεινα. Αν μάλιστα λάβουμε υπ όψη μας, σύμφωνα με όσα παραδίδονται, πως στη θέση «Παλιοκούλια» (νότια του Βράχου και δυτικά του Πολυκάστανου και της Ζώνης, στο πέρασμα του βουνού), υπήρχε φυλάκιο Αρβανιτάδων και περνούσε ένας δρόμος που οδηγούσε από τη δυτ. Μακεδονία στην Ήπειρο και την Αρβανιτιά, θα πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι για τους ραγιάδες της περιοχής των Οντρίων η κατάσταση ήταν απελπιστική και αφόρητη.

 Η διάβαση αυτή, καθαρά ορεινή στη μεγαλύτερη έκτασή της, ακολουθώντας τον παραπόταμο του Αλιάκμονα Γκουλέσιαβο έφτανε στο ύψος του Βράχου και από εκεί ανηφόριζε στις Πόρτες ή ακολουθώντας την κορυφογραμμή της ΒΑ παραφυάδας των Οντρίων, συνεχίζονταν ως τη Ζώνη, απ όπου στρίβοντας προς τα δεξιά κατέληγε και πάλι στις Πόρτες.



 Από τις Πόρτες έφτανε ομαλά στη θέση Πλάτανος, κατηφόριζε προς την Κυψέλη αφήνοντάς την δεξιά, προχωρούσε στο Παλιοκριμίνι και κατέληγε στην Κλεισώρεια Επταχωρίου. Εδώ χωρίζονταν σε δύο βραχίονες: ο ένας ακολουθώντας τον Αώο, οδηγούσε στην Κόνιτσα κι ο άλλος «δια στενής και λίαν δυσβάτου κοιλάδος εις το διαμέρισμα Κολώνιας (η οδός αυτή το θέρος μόνο διαβαίνεται ένεκεν των εν χειμώνι πολλών χιόνων, υφ ων καλύπτεται)» -Ν.Θ. Σχινά, Οδιπορικαί σημειώσεις, Μακεδονίας, Ηπείρου, νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας, εν Αθήναις 1886.



 Πιο πάνω από τις Πόρτες ένας δεύτερος δρόμος, ακολουθώντας την κορυφογραμμή της οροσειράς του Βοΐου Γκορούσια-Μυροσλάβιστα-Τούχουλη, περνούσε από τα χωριά Ζαγάρι και Γράμμοστα. Στη συνέχεια ακολουθούσε την κορυφή του Γράμμου και κατηφορίζοντας κατέληγε στο χωριό της Β. Ηπείρου (ν. Κορυτσάς) Δάρδα.



 Ο δρόμος αυτός μνημονεύεται σαν μονοπάτι  και στις παραδόσεις του Επταχωρίου. -Δ. Τσίγκαλου, Το Επταχώρι.



 Τα στοιχεία αυτά δικαιολογούν αναντίρρητα το φόβο που συνείχε τους κατοίκους, όταν κατά το δημοτικό στίχο, «η Αρβανιτιά μαζώνονταν σαν φύλλα, σαν χορτάρια...» κι άρχιζαν οι λεηλασίες, οι πυρπολήσεις, οι φόνοι, οι απαγωγές.



 Μία επιτόπια παράδοση αναφέρεται σε κάποια Μαγγιλιώτισσα Βασιλική, πεντάμορφη, που αρπάχτηκε και κλείστηκε στο χαρέμι του Αλή. Ο λόγος δεν πρέπει νάναι τυχαίος. Ένα παλιό σπίτι, που σώζεται ακόμη στο Άνω Περιβόλι (π. Μαγγίλα), είναι το σπίτι τξς όμορφης Βασιλικής. Μια παραλλαγή όμως της παράδοσης δε θέλει την Καστανοχωρίτισσα παλλακίδα του Πασά. Δέχεται πως ο Βάγιας του Βεζύρη των Ιωαννίνων δεν μπόρεσε «να πάρει κορίτσι Καστανιώτικο», γιατί οι Καστανοχωρίτες «τρεις μέρες πολεμούσαν με τους Τόσκηδες και τα οχυρά τους στα Όντρια δεν έπεφταν». Άσχετη επίσης δεν πρέπει να είναι και η παράδοση που θέλει την κοπέλα μαρμαρωμένη ψηλά στο βουνό παρά στα χέρια των Αρβανιτάδων.



 Οι Αρβανίτες δεν περιορίζονταν όνο σε επιδρομές.

Επεδίωκαν να καταστήσουν τσιφλίκια τους τα χωριά της περιοχής μας. Στην προσπάθειά τους αυτή χρησιμοποιούσαν κάθε μέσο.



 Στη βόρεια πλευρά των Οντρίων ένα χωριό που έγινε τσιφλίκι ήταν το Έζερετς (ν. Πετροπουλάκι). Σ αυτό, μπέης ήταν ο Τουρκαλβανός Τσάτσος. Οι κάτοικοι του χωριού υπέφεραν πολύ και η αφόρητη καταπίεση τους ανάγκασε να τον σκοτώσουν. Ένα καλοκαίρι του έστησαν καρτέρι κοντά στην πηγή Μιντέιτσα και τον πυροβόλησαν επάνω στο άλογο, όταν επέστρεφε από τον τεκέ της Δραγασιάς, όπου είχε πάει να προσκυνήσει. Πριν το ζώο γυρίσει μόνο του, οι εκδικητές είχαν φτάσει κιόλας στο χωριό και έτσι κανείς δεν τους υποπτεύθηκε. Ο  φόνος αποδόθηκε σε ληστές και το χωριο, όταν σε λίγες μέρες έφυγε για την Αρβανιτιά η χήρα μπέισσα με τους δικούς της, δεν ήταν πια τσιφλίκι.



 Ευκαιριακά σημειώνουμε, πως όταν ένα χωριό είχε την ατυχία να γίνει τσιφλίκι,  οι περισσότεροι κάτοικοι διασκορπίζονταν, προσωρινά ή μόνιμα, σε άλλες περιοχές. Ο πόνος όμως του ξεριζωμού ήταν μεγάλος και μετριάζονταν κάπως όταν οι οδυσσείς της αρβανιτοκρατίας κατόρθωναν να δουν έστω και τα βουνά της γενέθλιας γης. Ένα δημοτικό τραγούδι αναφέρεται στη Φούρκα Κόνιτσας που είχε την ατυχία να γίνει τσιφλίκι -καταριέται αυτούς «όπου χάλασαν τέτοιο χωριό, γκοτζιάμ κεφαλοχώρι...»

 Στη συνέχεια αναφέρει πως έφυγαν οι Φουρκιώτες, που πήγαν και γιατί προτίμησαν αυτόν τον τόπο: «... νύχτα φύγαν νηστικοί, στο Βιντελούτσι πήγαν νάναι σιμά στα Όντρια, τη Φούρκα ν αγναντεύουν...»



 Μια ακόμα παράδοση που αναφέρεται στο ίδιο χωριό, μιλάει για την επιδρομή του Αρβανίτη Ράπου. Στο Έζερετς ζούσε τότε ένας φημισμένος οπλοδιορθωτής, ο Μανόλης. Ήταν απ τους λίγους που αντιστέκονταν στους Τουρκαλβανούς. Η σκοπευτική του δεινότητα τους έκανε να μην αποτολμούν να αναμετρηθούν μαζί του. Ότι όμως απέφευγαν οι άλλοι, αποφάσισε να το φέρει σε πέρας με τη συμμορία του ο Ράπος.

 Περικύκλωσε το σπίτι του Μανόλη και τον πρόσταξε να παραδοθεί. Ο Μανόλης απάντησε: «αν θέλετε ψωμί, τόχετε, μα να παραδοθώ μην το περιμένετε». Εκείνοι επανέλαβαν την προσταγή τους κι αυτός απάντησε πυροβολώντας.  Βοηθό είχε τη γυναίκα του. Αυτή γέμιζε τα όπλα κι εκείνος πυροβολούσε. Η ώρα περνούσε και οι Αρβανίτες δεν μπορούσαν να πλησιάσουν. Τότε αποφάσισε να δράσει ο ίδιος ο Ράπος. Ανέβηκε στη σκεπή και σύρθηκε με προφύλαξη ως την καπνοδόχο. Ο Μανόλης όμως που περίμενε μια τέτοια αποκοτιά, τον αντιλήφθηκε, πυροβόλησε εύστοχα και τον σκότωσε.

 Οι υπόλοιποι ληστές σαν σκοτώθηκε ο αρχηγός τους, παράτησαν τον Μανόλη και συνέλαβαν έξι παλληκάρια του χωριού. Τα οδήγησαν στη θέση Πιλιόρι, όπου και τα σκότωσαν για αντίποινα.



 Στην ορεινή περιοχή μας. έδρασαν κατά καιρούς πολλοί αγωνιστές εναντίον των Τόσκηδων: «ο Σκυλλοδήμος, ο Ζούκης (1770), ο Καραμήτσιος,  ο Γουρνονάσιος, ο Λεωνίδας Σαμαριναίος, ο Τσουλάνης, ο Ναούμης, ο Νταβέλης, ο Αντώνης (1854), ο Βερβέρας (1896)« κ.α.



  Τα Όντρια κατά καιρούς υπήρξαν πέρασμα και ορμητήριο Αρβανιτάδων. Μερικά δυτικομακεδονικά τραγούδια πιστοποιούν την αλήθεια του λόγου. Άλλα πάλι αναφέρονται σε Έλληνες ληστές που λήστευαν αδιάκριτα δικούς μας και ξένους.



  Σε οδοιπορικές σημειώσεις του 1886, τα Όντρια χαρακτηρίζονται ως «... όρος σχηματιζόμενον εκ στεφανών συδένδρων και αποτελούν οχυράν λιαν εαρινήν θέσιν, εις ην φέρουσιν εις 1/2 ώραν ανωφερώς δύο μόνον είσοδοι. Τούτου δ΄ένεκεν καθίσταται ου μόνον ενδιαίτημα ληστών, αλλά και κρησφύγετο αυτών ένεκεν των υπαρχουσών οπών επί του επ΄αυτού σχηματιζομένου εκτενούς οροπεδίου, εφ΄ου και ύδατα καλά ρέουσι και βοσκαί εαριναί κάλλισται υπάρχουσιν».



 Η νεώτερη παράδοση αναφέρεται πολλές φορές σε ληστές που λημέριαζαν στα Όντρια.  Επώνυμα μιλάει για τους: Μπαμπάνη (λημέριαζε στην ομώνυμη «μπιστιριά» της ΝΔ πλαγιάς), Τρύπιο. Λεωνίδα, Φορφόλια ( λημέριαζε κυρίως σε βόρεια κορυφή της Όρλιας, πάνω από τη θέση «κοπέλα»), Λεβέντη, Βαγγέλη και Μάρα (ήταν τσομπάνος στα Όντρια πριν γίνει κλέφτης).



  Αυτή σε γενικές γραμμές ήταν η κατάσταση τα δύσκολα εκείνα χρόνια στην περιοχή των Οντρίων.



Από το βιβλίο του Άρη Σωτ. Μπακαΐμη

«ΤΑ ΟΝΤΡΙΑ το βουνό μας»

Όντρια: 'Ενα βουνό αλλιώτικο από τα άλλα....!!!

«Βγήκαν
οι Βλάχοι στα βουνά, βγήκαν κι οι βλαχοπούλες

βγήκαν και τα βλαχόπουλα λαλώντας τις φλογέρες…»

Τα όντρια από τη Λάγκα

Στις βορειοανατολικές εσχατιές της Πίνδου πολυδαίδαλο
υψώνεται το Βόιο όρος, που, πριν να ημερέψει και να σβήσει στους  γήλοφους 
και τις ακροποταμιές του Αλιάκμνονα, αναδιπλώνεται και σχηματίζει τα
Όντρια, το βουνό  ΜΑΣ!!!

Να πει κανείς πως έχουν το δικό τους χρώμα, είναι λίγo... κάθε βουνό είναι μια παρουσία που δύσκολα επαναλαμβάνεται. Να πει πως διαφέρουν, δεν κυριολεκτεί, γιατί οι διαφορές πάντα υπάρχουν.

Τα Όντρια, είναι ένα βουνό πέρα για πέρα αλλιώτικο από τα άλλα... ιδιόχρωμο και ιδιόμορφο! Θωρώντας τα από μακριά είναι σα να βλέπει κανείς ένα βουνό-οροπέδιο (οι εγκυκλοπαίδειες ως οροπέδιο επί του Βοΐου όρους το αναφέρουν), ένα τραπέζιο που γέρνει ελαφρά στη ΒΑ πλευρά και που στις άλλες πλευρές παρουσιάζει απότομες απολήξεις, σχεδόν κάθετες.

Από σιμά τα χαρακτηριστικά τους σχηματοποιούνται, μορφοποιούνται και τονίζονται ιδιαίτερα... κι από σιμότερα όχι απλώς εντυπωσιάζουν, αλλά υποβάλλουν!!!

Οι βράχοι είναι κοφτοί, θεόρατοι, απλησίαστοι! Ζώνουν το βουνό από τις τρεις μεριλες και δεν ημερεύουν σχεδόν πουθενά, γιατί το πελώριο τεθλασμένο τείχος κυμαίνεται από 50 ως 100 μέτρα. Αποτελούν ένα πελώριο τεθλασμένο τείχος, που στη θέση κάθε πέτρας έχει έναν ολόκληρο βράχο.

Εντυπωσιάζουν οι συνεχόμενοι βράχοι, υποβάλλουν οι απότομες προεξοχές και τα αγριόδεντρα που είναι φυτρωμένα στις σχισμές και μετεωρίζονται στο κενό, τονίζοντας το μεγάλο ύψος και ενσταλάζοντας το ανάλογο δέος. 

Ένα τεράστιο, υπερφυσικό «κυκλώπειο τείχος» που σχηματίστηκε ποιος ξέρει ύστερα από τι κοσμογενικές αναστατώσεις, ένα πέτρινο ζουνάρι, όπως το ονομάζουν οι κάτοικοι των γύρω χωριών, ζώνει το μεγαλύτερο μέρος του βουνού. Μια λέξη, τη λέξη « ζ΄ναρ» ψελλίζουν και είναι σα να εκφράζονατι για το πιο απλό πράγμα. Συνηθισμένοι στις υπερβολές του βουνού, απλοποιούν γεγονότα και πράματα και λακωνίζουν.

Οι πλαγιές πέφτουν σχεδόν απότομες και είναι κατάφυτες. Οι νεροσυρμές, που ζωντανεύουν στις δυνατές νεροποντές και τον χειμώνα, όταν λιώνουν τα χιόνια, είναι γυμνές και τα νερά πετιούνται ατίθασα  κι αφρίζουν καθώς συναντούν τη σκληρή πέτρα σ΄όλο τον απότομο κατήφορο. 

 Στα θεόρατα βράχια φωλιάζουν αγριοπούλια κι από καιρό σε καιρό ακροζυγιάζονται αϊτοί περήφανοι και παντεπόπτες....

 Όταν ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου και φυσούν βοριάδες, τα φαλακρά ανεμόραχα γίνονται απλησίαστα και το σύδεντρο της οξιάς, δέρνεται  αλύπητα και η φωνή του γίνεται πολύβουο μοιρολόι.

Το χειμώνα με το Νοτιά κινούν οι νεροσυρμές. Όταν όμως γυρίσει βοριάς τα βράχια γεμίζουν μικρά κρύσταλλα.

 Τα περάσματα για να ανέβει κανείς στο βουνό είναι μετρημένα:  ένα στη Σκάλα πάνω από τον Βράχο. άλλο ένα πάνω από τη Δραγασιά, ένα τρίτο στο Ούσι προς τη μεριά της Λάγκας, άλλο ένα στα πλευρά του μεγάλου φαραγγιού προς το Πετροπουλάκι και μια μικρότερη σκάλα βγαίνει στην κορυφή της Μύτκας. Σ΄ άλλες μεριές -μετρημένες κι αυτές-μπορεί να σκαρφαλώσει μόνο ένας τσομπάνος, ένας κυνηγός... όποια γενιά ζυμώθηκε με την κακοτοπιά κι έχει αντοχή και θάρρος.

Κατά τη μεριά της Ανατολής, όπου υψώνεται η «Όρλια», οι προσβάσεις είναι αρκετές -η σπουδαιότερη είναι η Ντουρβαρόστρατα-, αλλά για την καρδιά των Οντρίων όλες συγκλίνουν σ΄ένα μοναδικό μονοπάτι που βγαίνει στη βρύση του Φλώρη κοντά στο Κεφαλόβρυσο.

Αν τύχει να ανηφορίσει κανείς στα Όντρια, απ΄ όπου κι αν πάει είναι το ίδιο. Το θέαμα από παντού είναι συναρπαστικό, υποβλητικό! Από τη μεριά του Βράχου ο ορειβάτης ακολουθεί τη Σκάλα με το σκαλοπατητό καλντερίμι, που μια χάνεται στο πυκνό δάσος, μια φαίνεται στο ξέφωτο κι όλο σκαρφαλώνει, για να σβήσει στο Πέρασμα, στο φρύδι του βουνού.

Χαμηλά φαίνονται τα χωριά. Και η λαγκαδιά που κατηφορίζει πνιγμένη στο πράσινο, είναι σωστή μαγεία.  Πιο πέρα υψώνονται ράχες κι απλώνονται δασωμένες πλαγιές.

Ανατολικά αγναντεύει κανείς ως πέρα στον Όλυμπο, αριστερά ως το Βίτσι κι από την άλλη μεριά ως τον Σμόλικα.

Στους πρόποδες και πιο πέρα από τους γήλοφους του Βοΐου, φαντάζουν τα χωριά ανάρια και το τοπίο που ξετυλίγεται μπροστά, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό.

Από τη Νότια άκρη αντικρίζει κανείς το υπόλοιπο Βόιο, που απειθάρχητο, διακλαδίζεται σε πλαγιές και σε ράχες. 

Σ΄ όποια πλευρά κι αν βρεθεί κανείς κι απ΄ όπου κι αν ανηφορίσει, ο τόπος είναι αγναντερός και η θέα πανοραματική.  

Τα Όντρια διαθέτουν ολότελα δικό τους πρόσωπο και δικιά τους, ξεχωριστή ομορφιά.

Η εαρινή παρουσία του βουνού είναι αληθινή μαγεία και η καλοκαιρινή διάρκεια είναι μια ποιμενική συμφωνία. Η φθινοπωρινή πάλι αβρότητα, αντιμάχεται  τους τιτανικούς βράχινους όγκους και η χειμερινή περίοδος είναι ένας μονόλογος του χιονιστή βοριά. 



Το φυτικό βασίλειο με πολλά και σπάνια είδη, αγωνίζεται με το πράσινο χρώμα να μετριάσει την αγριάδα της γκριζόχρωμης πέτρας και να προσθέσει το χαμόγελό του στις βραχοχαραμάδες με λίγη πετρόφτερη, με δύο αγριολούλουδα.  Αγωνίζεται η οξιά από τα φουντωτά οχυρά της, ο γαύρος με το πείσμα της ρίζας του, ο θράψος με τις παράτολμες προτιμήσεις της ακροτοπιάς, ο γεροπλάτανος με την υπομονή του. Μα η πέτρα αντιστέκεται και η τιτανική της συμφωνία απευθύνεται στις απόκρυφες κεραίες της ανθρώπινης ευαισθησίας. 



Από τον Δεκαπενταύγουστο κι ύστερα κιτρινίζουν τα αγριοκορόμηλα, κοκκινίζουν τα κράνα και στις χωματερές γούρνες, ανάμεσα στις πυκνές φτέρες, τα χαμοκέρασα.



Η έξοδος στα Όντρια δεν είναι μια οποιαδήποτε εμπειρία, ένα απλό θέαμα, μια συνηθισμένη εντύπωση. Είναι μια μέθη ψυχής, ένα πανόραμα χρωμάτων και εντυπώσεων. Κι όλα αυτά γιατί βιώνει κανείς από κοντά τους θρύλους που δεν έσβησαν τις ιστορίες που σώζονται ακόμη... γιατί χαίρεται ένα τοπίο αλλιώτικο από τ΄άλλα.



Από το βιβλίο «ΤΑ ΟΝΤΡΙΑ το βουνό μας»

του Άρη Σωτ. Μπακαΐμη

Έκδοση του Συλλόγου

Γόνων Βράχου Καστοριάς

1980

To πρώτο χιόνι στη Λάγκα - Φωτογραφίες

Το πρώτο χιόνι έπεσε την τελευταία μέρα του Νοέμβρη στη Λάγκα. 

Το θέαμα ευχάριστο, λες και ήταν βγαλμένο από κινηματογραφική ταινία....



Και επειδή μια φωτογραφία χίλιες λέξεις....απλά απολαύστε....



Τα Όντρια μαγεύουν χιονισμένα...

 Από τους λιγοστούς πια μόνιμους κατοίκους...

 Ο φωτογράφος μας... Θ. Ζησόπουλος

Τραγούδια και ιστορίες από τα Όντρια

Δημοτικά Τραγούδια και Ιστορίες για Ληστές των Οντρίων (Νεαπολίτικα Δυτικής Μακεδονίας)


















Του Νταβέλη



(Αναφέρεται στο Γιώργο Νταβέλη από το Κοντσικό (Γαλατινή) Βοΐου - συνεργάτη του Ναούμη, που "πάτησε" την Καστοριά και απήγαγε στα Όντρια

Τούρκους και Εβραίους . Το κατέγραψε ο Στ.Μάνεσης στη Δραγασιά Βοίου) .



Όσα κακά κι αν έκαμες, Γιώργη μ ' Νταβέλη μ', όλα συμπαθισμένα 

 κι ένα κακό που έκαμες συμπαθισμό δεν έχει,

 που πάτησες την Καστοριά, το πρώτο μιντζιλίσι .

  

 Βάνεις του μπέηδες αμπροστά , βάνεις τους καϊμακάμ'δες.

Βάνεις και τον Αλιάμπεη  μαζί με τους Εβραίους.



Στα Όντρια τους ανέβαζες, στα Όντρια τους

πηγαίνεις,

Να πάρεις γρόσια, Γιώργη μ', και φλουριά.



ΣΤΙΣ ΣΠΗΛΙΕΣ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ

Παράξενο, μα το θεό, τούτο το βουνό! .. Δεν υποβάλλει μονάχα με τη βουκολικότητα, τις παραδόσεις, τις ομορφιές του. Έχει και μια άλλη όψη, που τη στερούνται άλλα βουνά. Είναι ένας τόπος

γεμάτος σπηλιές, μικρές και μεγάλες, γνωστές και άγνωστες. Παρουσίες φορτωμένες μυστήριο, που κινούνται στο ημίφως ή στο σκοτάδι. Κρυφές γωνιές που κουβαλούν πολύ μυστήριο και 

που γι αυτές παραδίδονται πολύ λίγα.



Διαβάστε τη συνέχεια εδώ

Φωτοδιαδρομή tovoion.com : Λάγκα, Βράχος, Τεχνητή Λίμνη Βράχου

Σήμερα παρέα με τον μικρό Παναγιώτη, ξεκινήσαμε από την Νεάπολη, για να πάμε στον Βράχο της Καστοριάς για να δούμε εκεί την τεχνητή λίμνη. Πήγαμε από την Εγνατία προς το Άργος Ορεστικό, και εκεί ρωτώντας, ακολουθήσαμε τον δρόμο που θα μας οδηγούσε , όπως μας είπε ένας κύριος  από το Άργος, με καταγωγή από την Λάγκα, προς την Λάγκα και μετά στον Βράχο, γιατί και τα δύο αυτά χωριά βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους.

Μετά την βόλτα μας στον Βράχο, ακολουθήσαμε τον δρόμο προς το Καστανόφυτο , από εκεί προς την Δαμασκήνια , είδαμε για μια ακόμα φορά τα Όντρια, από μακριά, ελπίζω στο μέλλον να ανέβουμε εκεί,  και λίγο μετά την Δαμασκηνιά και τα Όντρια, σταματήσαμε την σημερινή μας φωτοδιαδρομή.

Στο καφενείο του Βράχου

Ο Βράχος:

Ένας από τους οικισμούς του Δήμου Άργους Ορεστικού που μπορεί να μαγέψει τους επισκέπτες. Πρόκειται για ένα πετρόκτιστο γραφικό χωριό με πλακόστρωτα καλντερίμια και  είναι χτισμένος σε υψόμετρο 1.080 μέτρων στις πλαγιές του όρους Βόιο, στους πρόποδες των Μικρών Οντρίων . Οι λιγοστοί κάτοικοί του προσπαθούν να διατηρήσουν μέχρι σήμερα την παραδοσιακή ομορφιά του χωριού τους. Μετά την κατασκευή φράγματος, η δημιουργία τεχνητής λίμνης δίνει τη δυνατότητα σε όλους τους κατοίκους του νομού αλλά και σε επισκέπτες να απολαύσουν τη δροσιά του νερού της λίμνης. Μάλιστα, τα τελευταία δύο χρόνια έχουν καθιερωθεί κολυμβητικοί αγώνες κάθε Ιούνιο. Η λίμνη προσφέρεται και για άλλου είδους δραστηριότητες όπως κανό και καγιάκ, χωρίς όμως να υπάρχουν οργανωμένες εγκαταστάσεις για την άσκηση των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Από τον οικισμό του Βράχου ξεκινάνε πολλά περιπατητικά μονοπάτια με εύκολες και πιο απαιτητικές διαδρομές στον ορεινό όγκο των Οντρίων. Μάλιστα, υπάρχουν και διαδρομές για mountain bike. Μετά το τέλος των δραστηριοτήτων οι επισκέπτες μπορούν να γευτούν τοπικούς μεζέδες στο καφενείο του χωριού ή στον οικισμό της Λάγκας. Ο επισκέπτης πρέπει να έχει υπόψη του ότι δε θα συναντήσει οργανωμένες επιχειρήσεις για υποδοχή μαζικού τουρισμού αλλά αγνούς και φιλικούς κατοίκους.

Λάγκα:

Ορεινό χωριό σε υψόμετρο 1040μ. χτισμένο στις παρυφές των Οντρίων και του Γράμμου απέναντη από τον Βράχο . Πυκνά δάση με σπάνια χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν έναν πλούσιο βιότοπο και δημιουργούν ένα απαράμιλλης ομορφιάς τοπίο όλο τον  χρόνο, και ιδιαίτερα την άνοιξη και το φθινόπωρο. Πέτρινα σπίτια που δένουν με την φύση και νερά που τρέχουν σαν ασημένιες φλέβες στις πλαγιές των βουνών, δίνουν μια ιδιαίτερη πινελιά στο τοπίο. Προετοιμάσου να  εξερευνήσεις την περιοχή με τα πόδια, με ποδήλατο ή με τζιπ. Καφέ στο καφενείο του χωριού και… ξεκινάμε. Αν θες να πάρεις τον δρόμο της φύσης, ετοίμασε το σακίδιό σου και τον εξοπλισμό σου. Σίγουρα η φωτογραφική  μηχανή θα σου χρειαστεί. Πολλές και πανέμορφες είναι οι διαδρομές που μπορεί να κάνει κάποιος. Από τον Άγιο Κωνσταντίνο, στο Κρυονέρι, στα Όντρια, στα Γούπατα, στα χωριά του Βοΐου, στο Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης. Αν πάλι προτιμάς τα extreme sports, πολλές από τις κορυφές των Οντρίων χρησιμοποιούνται ως θέσεις αναρρίχησης από ορειβατικούς συλλόγους. Μετά την εξερεύνησή σου, φαγητό με ντόπιες συνταγές στην ταβέρνα του χωριού. Καθόλη τη διάρκεια του έτους διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις με σημαντικότερες τη   Γουρουνοχαρά τον Δεκέμβριο, τα γλέντια με παραδοσιακή μουσική στις 21 Μαΐου και το τελευταίο  σαββατοκύριακο του Ιουλίου, και την γιορτή Παραδοσιακής Πίτας.

Τεχνητή Λίμνη Βράχου:

Πρόκειται για τεχνητή λίμνη η οποία βρίσκεται στο βουνό Όντρια  (οροσειρά του Βοΐου) σε υψόμετρο 950μ., σε απόσταση 1,2 χιλ. από το χωριό Βράχος και το μέγιστο βάθος της φθάνει τα 35 μέτρα.

Δείτε τις καταπληκτικές φωτογραφίες εδώ